Diwali to Diwali via Halloween

या दिवाळीलासुद्धा तो घरी यावा अशी त्यांची अपेक्षा नव्हतीच मुळी. त्याला तिकडे पाठवलं तेव्हा ज्या बऱ्याच तडजोडी कराव्या लागतात त्यातलीच ही एक तडजोड होती. त्याच्या आयुष्यातले पुढचे अनेक दिवाळसण सुखात जावे म्हणून आपल्या आयुष्यातले काही दिवाळसण त्याच्याशिवाय साजरे करण्याला त्यांची हरकत नव्हतीच. शिवाय आता इतकं काही अंतर जाणवत नाही. स्काइप, whatsapp , facebook सगळं बुडाशी असतं. पूर्वी रोज गप्पा व्हायच्या आता पंधरा दिवसांनी होतात.  त्याला  तिकडे जाउन आत्ताशी कुठे तीन वर्षं झालीयेत. स्थिरस्थावर झाला की आपणच जायचं तिकडे. पहिल्या फेरीत अमेरिका बघून घ्यायची. मग तोच इकडे येईल तेव्हा लग्न उरकून घ्यायचं. नंतर सुनेच्या डिलीवरी ला पुन्हा काही महिने जायचं. नंतर मग दर दोन वर्षांनी इकडून तिकडे , तिकडून इकडे करत रहायचं. भविष्याचं इतकं चोख प्लानिंग त्या अमेरिकन्सना सुद्धा जमणार नाही. लोक म्हणतात एकटेपणा येतो. कशाला येईल? आपणही स्वतःला कशात तरी गुंतवून घ्यायला हवं. मुलं जवळच हवीत हा हट्ट कशाला. भले दिवाळीत जमणार नाही पण जेव्हा भेटू तेव्हा दिवाळसण करू. "चिरंजीव येती घरा तोचि दिवाळी दसरा". स्वताशीच हसता हसता अचानक भरून का आलं ते मात्र त्यांना कळलं नाही.

चला नेहमीची वेळ झाली. त्याने laptop उघडून skype सुरु केलं. आज दिवाळी म्हणजे अख्खं 'गृहदर्शन' घडणार. दारातल्या रांगोळीपासून ते गॅलरीतल्या कंदिलापर्यंत. मग आपणही इकडच्या गंमती जमती सांगायच्या. गेले तीन वर्ष दिवाळी अशीच साजरी होते.M S झालं आता Ph D करायला घेतलीये म्हणजे सवय करून घ्यावीच लागणार. सणासुदीच्या दिवसात घरी जावसं वाटलंच तरी तिकिटांच्या किंमती आणि 'Advisor' या दोन गोष्टी पाय खेचून धरतात.    'FedEx' च्या कृपेने फराळ वेळेत पोहोचतो. सोबत सगळे भारतीयच मग पणत्यांची आरास, कंदील, सजावट इतकंच काय दिवाळी पहाटचे कार्यक्रम  सुद्धा होतात. सगळं निवांत मजेत असतं. तरीही काहीतरी 'missing ' वाटत राहतं. ते काही त्याला कळत नाही आणि तो समजून घेण्याच्या फंदात पडत नाही. चांगलं अर्धा तास तो मम्मी-पप्पांशी बोलतो त्यांचे आनंदी चेहरे त्याला नवीन उत्साह देउन जातात.

"This year we are celebrating halloween with granny" याला मेसेज आला. काय गंमत आहे ह्यांची 'सर्वपित्री' आणि आपली दिवाळी अशी पुढेमागे. तेवढंच अजून एक सेलिब्रेशन. विश्वाचे नागरिक असण्याचा फायदा.

ग्रॅनीचा  उत्साह ओसंडून वाहत होता. शेवटचा भोपळा कोरून झाला. छोटीशी बाहुली त्याच्या बाजूला उभी राहिली. आता छोटीशी पार्टी आणि मग डिनर. अख्खा दिवस ग्रॅनीची धावपळ चाललेली. या सगळ्यांच्या बरोबरीने. ग्रॅनी म्हणजे याच्या मित्राची  'host mother '. साठीचं प्रसन्न व्यक्तिमत्त्व. उत्साह, आस्था, प्रेम आणि आसोशी यांचं जिवंत उदाहरण.ग्रॅनीसोबत सगळ्यांनाच धमाल यायची. गोष्टी,किस्से आणि गप्पा. दोन मुलं नोकरी निमित्ताने बाहेर आणि मुलगी लग्न होऊन सासरी गेलेली. ग्रॅनी एकटी निवांत रहायची. आपल्या प्रेमळ स्वभावाने ती या सगळ्याच मुलांच्या जिव्हाळ्याचा विषय झाली होती.

'' Yo  ग्रॅनी, let's click a pic !!!" म्हणत त्याने छानशी पोझ दिली. ग्रॅनीच्या हसण्याने अख्खी फ्रेम भरून गेली. त्याने फोटो ग्रॅनीला दाखवला. ती खुश झाली. कुठल्याशा कृतार्थतेने तिने त्याला जवळ घेतलं आणि म्हणाली "such a sweet pic my boy". त्याने फोटो पुन्हा पहिला. तिचं हसणं फोटोभर पसरलेलं पण म्हणून पापणीआडचा इवलासा थेंब लपत नव्हता. त्याच्या मनात विचार आला, काय वाटत असेल ग्रॅनीला असं एकटं राहताना, मुलांसोबत निवांत गप्पा माराव्यात, नातवंडासोबत भोपळा 'carve' करावा असं तिलाही वाटत असणारच की आणि अचानक त्याला मम्मी-पप्पा आठवले. ऐन दिवाळीत उजळून गेलेलं पण तरीही रिकामं घर आठवलं. त्याने तडक घरी फोन लावला. पलीकडे मम्मी होती. "काय झालं रे, ही तर नेहमीची वेळ नाही तुझी, आज अचानक फोन?". याला काय बोलावं सुचेना. इतक्यात पप्पाने फोन घेतला हातात "काय रे काही प्रॉब्लेम?". हा अजूनही शांतच. पप्पा हसला आणि म्हणाला, " अरे आमची काळजी नको करूस. इतक्या आवेगाने फोन केला आहेस त्यातूनच कळतंय, दूरदेशी आहेस खरा पण अजून दूर नाही गेलायेस आमच्यापासून."

त्याला क्षणार्धात हायसं वाटलं. तो ग्रॅनीकडे गेला. तिला नमस्कार केला आणि म्हणाला "दिवाळीच्या हार्दिक शुभेच्छा ."

 - अभिषेक राऊत 

अॅश-ट्रे

उनकलत्या दुपारची वेळ असते. उजव्या बाजूच्या खिडकीतून येणारी उन्हाची तिरीप टेबलावर विखुरलेल्या कागदांशी खेळत असते. सकाळपासून काहीतरी लिहिण्याचा चाललेला प्रयत्न, विखुरलेल्या कागदांतून, थंड झालेल्या कॉफी मधून आणि भरत चाललेल्या अॅश-ट्रे मधून जाणवत राहतो. काहीच सुचत नसतं. विचारांची आवर्तनं मुक्तछंदात फिरत राहतात पण कागदावर उमटत नाहीत. वाफाळत्या कॉफीचं कधीच गोमूत्र झालेलं असतं. आता लिहायचंच या निश्चयाने  एक कोरा करकरीत कागद ओढून तुम्ही सुरुवात तर करता पण विचार आणि शब्द हातात हात गुंफून येतच नाहीत. दिवसभर चाललेला त्यांचा लपाछपीचा खेळ तसाच चालू राहतो. तुम्ही वैतागता. उजव्या हातातलं पेन तसंच ठेवून डाव्या हाताने सिगरेटचं पाकीट शोधता. आज काही सुचतच नाहीये या तरमरीत तुम्ही ती शिलगवता. दोन तीन लांबलचक कश घेता. तिच्या टोकाशी आता  अॅश जमा होते. अस्ताव्यस्त टेबलावर कोपऱ्यात गेलेला अॅश-ट्रे तुम्ही खेचून जवळ घेता, आणि तुमच्या लक्षात येतं, कागद रिकामे राहिलेत पण दिवसभरात अॅश-ट्रे मात्र भरून गेलाय.

अक्ख्या अॅश-ट्रे मध्ये विखुरलेली सिगारेटची थोटकं, राख आणि मगाशी विझवलेल्या सिगारेटचा धुगधुगणारा धूर. किती काय काय असतं त्या भरलेल्या अॅश-ट्रे मध्ये. काही सिगारेटी पूर्ण अगदी फिल्टरपर्यंत ओढून ओठाला चटका लागल्यावर विझवलेल्या. काही अर्धवट मध्येच खुडून टाकलेल्या. काही घाईघाईत संपवलेल्या. काही दुसऱ्या ब्रान्डच्या, न झेपलेल्या आणि म्हणून लगेचच विझवलेल्या. काही महागड्या तर काही सध्या. शेवटी धूर होऊन राखेत झोपून राहिलेल्या. विखुरलेल्या थोटकांनी भरलेल्या  अॅश-ट्रे वरून निघून तुमची नजर टेबलवर स्थिरावते.

टेबलावरही विखुरलेल्या कागदांचा पसारा. एकेक कागद म्हणजे जणू एकेक विचार. काही अर्धवट सोडून  चुरगाळून टाकलेले. काही अगदी शेवटपर्यंत लिहिलेले पण शेवट मनासारखा होईना म्हणून ठेवून दिलेले. काही घाईघाईत खरडायचे म्हणून खरडलेले आणि मग मनासारखे झाले नाहीत म्हणून फेकून दिलेले. काही विचार नुसते क्षणभर आलेले म्हणून कागदावर उतरवलेले आणि मग पुन्हा विस्कटून गेलेले. काही न झेपणारे विचार वेगळ्याच ब्रांडच्या सिगारेटीसारखे त्यांचाही चुराडा करून फेकलेला. बघता बघता अक्खा टेबल म्हणजे विचारांचा अॅश-ट्रे होऊन जातो. सगळे विचार शब्दांचा धूर करून कागदांच्या राखेत झोपून गेल्यागत दिसू लागतात.

विचारांच्या त्या अॅश-ट्रे वरून तुमची नजर हटते आणि डाव्या बाजूच्या हातभार उंचीच्या आरशाकडे जाते. तुमची नजर असे अनेक अॅश-ट्रे शोधत राहते. आयुष्यात येणारे लोक. असेच विखुरलेले. काही तुमच्या 'loyal' ब्रांड सारखे शेवटपर्यंत सोबत देणारे. प्रत्येक कश सोबत रंगतदार होत जाणारे. काही तुम्ही मध्येच खुडून टाकलेले. काही नुसतेच क्षणभर आलेले पण कायमची 'kick ' देऊन गेलेले. काहींसोबत जमलंच नाही तुमचं जणू काही तुमच्या ब्रान्डचे नव्हतेच ते. असे अनेक तुमच्या आयुष्यभर विखुरलेले. आयुष्याच्या भव्य अॅश-ट्रे मध्ये त्यांच्या आठवणींची राख उरलेली असते आणि तुम्ही त्यांच्यासोबत घालवलेले क्षण कधीच धुरासारखे दूर दूर गेलेले असतात.

अजून एक दिवस संपलेला असतो आणि अजून एक अॅश-ट्रे  भरून गेलेला असतो.

-अभिषेक राऊत. 

" सत्तेचे स्वयंवर "

" सत्तेचे स्वयंवर "

आज तिच्या लग्नाचा दिवस. गेले पंधरा दिवस तिच्या लग्नाची तयारी सुरु होती. धावपळ, गडबड , गोंधळ आणि कार्य तडीस नेण्याची इच्छा. हे सगळं करायचं तिच्यावरच्या प्रेमापोटी. खरं तर तिचं रंगरूप इतकं खास नाही पण एकदा का हिचं लग्न झालं की आपल्या आयुष्यात आलेल्या  व्यक्तीचं रंगरूप आणि बरंच काही ही बदलवून टाकते. त्यामुळे हिच्याशी लग्न करायला उत्सुक असणाऱ्यांची संख्या बरीच. "एक अनार और सौ बीमार " असं म्हणा हवं तर. अशा परिस्थितीत काय करायचं हे आमच्या पुराणांमध्ये सांगून ठेवलंय. अशा वेळी एकच उपाय आणि तो म्हणजे "स्वयंवर".

स्वयंवर म्हटलं की एकमेकांना शह-काटशह देणारे धुरंधर आले. नवनव्या युक्त्या-प्रयुक्त्यांनी तिच्यावर आणि तिच्या मायबापावर मोहिनी घालणारे जादुगार आले. या देशात मुलीचा होकार मिळवायचा असेल तर आधी तिच्या मायबापांनी तुमचा स्वीकार करणे गरजेचं असतं. त्यामुळे स्वयंवर तिचं असलं तरी तिच्या मायबापाला खुश करण्यावर प्रत्येकाचा भर. गेले पंधरा दिवस फक्त तिचा विचार करणाऱ्या साऱ्याच धुरंधर वीरांसाठी आजचा स्वयंवराचा दिवस म्हणजे फारच महत्व्वाचा.

एका भव्य मंडपात हे सगळे धुरंधर जमलेले. काही जण गुडघ्याला बाशिंग बांधूनच आलेले. काही फारच 'confident'. त्यांना म्हणे घराण्यातूनच परंपरेने स्वयंवर जिंकण्याच ट्रेनिंग मिळालेलं असतं. काही जण नुसते हौशे 'लग्न पाहावं करून' म्हणून आलेले. काही सच्चे प्रियकर ह्यांच्याकडे तिच्या मायबापांना देण्यासाठी काही नसतं पण तत्त्वांची आणि प्रेमाची ताकद असते. काही उपेक्षित पण मग त्यांना फार काळ थांबवत नाहीत त्यांचे मंडप राखीव आणि वेगळे असतात म्हणे.

 गेले पंधरा दिवस त्यातल्या प्रत्येकाने दौलतजादा केलेली असते . काहींनी तिच्या मायबापाला पैसे, साडी-चोळी , खण -नारळ दिलेला असतो . काहींनी मोबाईल फोन, टी.वी. ते अगदी केबल कनेक्शन घेऊन दिलेलं असतं . काहींनी तिच्या मायबापांनाच नव्हे तर अक्ख्या भावकीत जेवणावळी आणि दारू पार्ट्या दिलेल्या असतात. काहींनी भविष्याची सुंदर चित्रं रंगवलेली असतात . काहींनी नुसतेच शब्दाचे खेळ खेळलेले असतात तर काहींनी स्वयंवराच्या धामधुमीत आपली स्वताची धन करून घेतलेली असते. प्रथेप्रमाणे सगळं घडतं. फटाक्यांच्या लडी फुटतात, दारूच्या नद्या वाहतात, गुलालाच्या रंगात आसमंत न्हाउन निघतो. प्रतिस्पर्ध्यावर मात करत तिला घरी घेऊन जाणारा एकच असतो. तिला जिंकल्याच्या उन्मादात आता तिचं कन्यादान करणाऱ्या तिच्या  मायबापांचा सोयीस्कर विसर पडणार असतो.

तिचं नाव असतं सत्ता. तिच्या मायबापाला आम्ही जनता म्हणतो आणि स्वयंवराच्या या सोहळ्याला निवडणूक. राजेशाहीने घालून दिलेली स्वयंवराची ही पद्धत आम्ही गेली ६५ वर्षं पाळतोय कारण त्यामुळेच आमची लोकशाही जिवंत आहे सुद्रुढ आणि ठणठणीत नसली तरी.

- अभिषेक राऊत 

तिची ओळख

तिची ओळख

"वैनी , नमस्कार.!!!" म्हणत ५-१० कार्यकर्त्यांचा घोळका दिवाणखान्यात येउन स्थिरावला. वहिनींनी सुद्धा हसून नमस्कार केला. "दादा येताहेत, चहा आणि नाश्ता केल्याशिवाय निघू नका" असं म्हणत त्यांची पावलं स्वैपाकघराकडे वळली. चहा आणि नाश्ता दिवाणखान्यात न्यायला सांगून त्या दादांच्या बेडरूमकडे निघाल्या. दादांची तयारी पूर्ण होत होती. नेहरू जाकीटाचं शेवटचं बटन लावून त्यांनी हात पुढे केला. वाहिनी लगबगीने पुढे सरसावल्या. खणातून काढलेल्या पांढऱ्याशुभ्र रुमालावर अत्तराचे दोन थेंब लावून त्यांनी तो दादांच्या हातात दिला. "बाहेर कार्यकर्ते…. " वाहिनीचं वाक्य पूर्ण होण्याआधीच दादा बेडरूमबाहेर पडले होते. दोन क्षण वाहिनी बेडवर बसल्या, आणि कालची संध्याकाळ त्यांच्या डोळ्यांसमोर तरळली.

महाराष्ट्रातल्या अग्रगण्य 'management college' च्या माजी विद्यार्थ्यांचा भेट सोहळा. पंचतारांकित वातावरण, जवळपास १० वर्षानंतर भेटताना असलेलं कुतूहल, उत्सुकता आणि आपण साधलेल्या आर्थिक आणि भौतिक प्रगतीच्या गप्पा आणि तयार केलेल्या स्वताच्या ओळखीचं कौतुक. अशी भरगच्च संध्याकाळ. काल आपल्या 'batchmates'ना भेटताना, त्यांचे 'visiting cards' घेताना वहिनींना जाणवलं, आपणही काही वर्षांपूर्वी ह्यांच्यातलेच होतो मग आपली ओळख हरवलीये का? आणि त्यांना जाणवलं, आपण इथे आलो तेव्हाही 'कुणाचीतरी मुलगी' होतो आणि आज 'कुणाचीतरी बायको' आहोत. मुलगी ते वाहिनी या प्रवासात आपल्यातली 'ती' कुठेतरी हरवलीये.

 ह्याला सुरुवात कदाचित त्या दिवसापासून झाली असावी.  त्यांना लक्ख्पणे तो दिवस आठवला. गणपतराव देशमुख म्हणजे तिचे डॅडी. त्या दिवशी विधानसभेत 'स्त्री सबलीकरण' या विषयावर घणाघाती भाषण देऊन आले होते. ती सुद्धा कमालीची खुश होती. लवकरच नामांकित कंपनीत नोकरीचं स्वप्न तिने पाहिलेलं. त्याच दिवशी गणपतरावांनी तिच्या समोर लग्नाचा विषय काढला आणि तिच्या आयुष्यात दादांची एन्ट्री झाली. युवराजदादा म्हणजे पश्चिम महाराष्ट्रातील साखरसम्राट शंकरराव मोहित्यांचे सुपुत्र. कर्तृत्व शून्य असलं तरी वडिलांची पुण्याई आणि पैसा यामुळे त्यांचं राजकीय भवितव्य उज्ज्वल होतं.
गणपतारावांसाठी हे लग्न म्हणजे एक राजकीय सोय होती. विधानसभेतून लोकसभेत जाण्याच्या तयारीसाठीची सोय. तिने विरोध केला पण पप्पांपुढे तो टिकला नाही. कुणाला किती स्वातंत्र्य कसं द्यावं हे घरातला कर्ता 'पुरुष' या नात्याने गणपतरावांनीच ठरवलं. आता तिची ओळख बदलली. ती वैनी झाली. 'दादांची बायको' म्हणून तिला लोक ओळखायला लागले. महिला दिनाच्या समारंभात दादांच्या बाजूला बसून ती स्त्री स्वातंत्र्यावर दोन शब्द दरवर्षी  बोलायची. नव्या ओळखीला ती सरावली होती. तिची विरोधाची धार बोथट झाली होती
पण कालच्या त्या सोहळ्याने तिला हलवून हलवून जागं केलं. कुठल्यातरी निश्चयाने ती उठली आणि बेडरूममधलं आपलं कपाट उघडलं. पार आत ठेवलेली एक बॅग काढली. तिच्यावरची धूळ झटकली. जणू त्या बॅगेत ती स्वतालाच पाहात होती. त्यामध्ये होत्या तिच्या 'achievements'. एक गोल्ड मेडल, 'Best Leader 'ची ट्रॉफी आणि सगळ्यात आत तिचं 'degree certificate '.  गोल्डन इम्बोसिंग केलेल्या नावावरून तिने हात फिरवला आणि मनाशी एक निश्चय केला.

आता तिला स्वतःचा प्रवास स्वतः करायचा होता. स्वतःची ओळख स्वतः निर्माण करायची होती. कुणाच्याही विरोधाला न जुमानता. दोन वर्षाच्या M B A  मध्ये शिकवलेल्या बऱ्याचशा गोष्टी आता तिला 'apply' करायला लागणार होत्या. कुठल्याशा निर्धाराने तिने लॅपटाॅप काढला आणि रेझ्युमे बनवायला घेतला. घरातल्या विरोधाचं 'SWOT Analysis ' ही तिची पुढची स्टेप असणार होती. मुलगी आणि वाहिनी या पलीकडे जाऊन स्वतःची ओळख तयार करण्याच्या मार्गावर तिचा प्रवास सुरु झाला होता.

-अभिषेक राऊत 

तिच्या स्तनांची गोष्ट !!!!

तिच्या स्तनांची गोष्ट !!!!

मला खात्री आहे की आजच्या लेखाचं नाव वाचून पुरुष आणि स्त्रियांच्या प्रतिक्रिया  पुढीलप्रमाणे असतील.
पुरुष
१) बरेचसे पुरुष नाव वाचून दुर्लक्ष केल्यासारखे करतील  त्याच वेळी लिंक मात्र सेव  करून ठेवतील,  सवडीने वाचायला.
२) काही पुरुष नाव वाचतील, इकडेतिकडे पाहतील , फारसं कुणाचं लक्ष नाही पाहून लेख वाचायला घेतील.
३) काही पुरुष नाव वाचूनच इतके उल्हसित होतील कि ते आजूबाजूच्या चार पुरुषांना  बोलावतील  आणि मग पाच जण मिळून लेख वाचतील.

स्त्रिया
१) काही स्त्रिया नाव वाचूनच शक्यतो नाक मुरडतील आणि पुढच्या लेखाची वाट पाहतील.
२) काही स्त्रिया लेखाच्या नावावरून मत बनवतील आणि वाचतील.
३) काही स्त्रिया एकूणच विषय फार बूर्झ्वा असल्याचे भासवतील.

किंवा कदाचित यापैकी काहीही होणार नाही आणि फारच 'maturity'ने माझा हा लेख वाचला जाईल. अर्थात काहीही असलं तरी इतर लेखांपेक्षा पाचपन्नास वाचक या लेखाला जास्तच लाभतील. असो. हे सगळं आठवायचं कारण एका आघाडीच्या इंग्रजी वृत्तपत्राने छापलेला फोटो, त्यावर आघाडीच्या अभिनेत्रीची प्रतिक्रिया  आणि एकूणातच स्त्रीस्वातंत्र्य, स्तन आणि प्रसारमाध्यमे यांची झालेली बाचाबाची.

मुळात आपल्याकडे जी गोष्ट नाही त्याचं आकर्षण असणं हे मनुष्यस्वभावाचं एक लक्षण. जी गोष्ट आपल्याकडे आहे पण इतरांकडे नाही ती सर्वांना दाखवणं हे मनुष्यस्वभावाचं दुसरं लक्षण. आता ह्या लक्षणांची अवलक्षण होऊ न देणं हे एक सामाजिक प्राणी म्हणून मनुष्याचं काम. समाज म्हटलं कि बंधनं आली, बंधनं  आली की ती झुगारून देण्याची वृत्ती आली आणि त्या पाठोपाठ स्वातंत्र्याची  आरोळी सुद्धा आली. अर्थात बंधनांची सुद्धा गंमतच आहे. शक्यतोवर आपण सोडून सर्वांनी बंधनं पाळावीत असं आपल्याला वाटतं. म्हणून  मग वृत्तपत्राने 'cleavage' चे फोटो न छापून  बंधन पाळावं, अभिनेत्रीने 'cleavage' न दाखवून बंधन पाळावं, पण आम्ही मात्र आमच्या नजरांवर बंधनं घालणार नाही कारण काय पाहावं याचं आम्हाला स्वातंत्र्य आहे. हाच विचार त्या अभिनेत्रीनेही केला. माझ्या शरीराचा कुठला भाग कुठे , केव्हा आणि कसा दाखवावा याचा अधिकार माझा आहे. इतकं स्पष्ट मत मांडून समाजाची बंधनं झुगारणं तसं एखाद्या स्त्रीसाठी अवघडंच. साहजिकच या एका कृतीने तिने जणू काही स्त्रीस्वातंत्र्याला वाचाच फोडली. साहजिकच आमच्यासाठी स्वातंत्र्य म्हणजे फक्त बंधनातून मुक्तता. प्रसारमाध्यमानीही स्पष्टपणे सांगितलं, उघड्या डोळ्यांना जे दिसलं ते आम्ही फोटोत दाखवलं. आणि तसंही स्वातंत्र्याचा मक्ता ह्या स्वयंघोषित माध्यमांनी फार पूर्वीच घेऊन ठेवलाय. तर असं हे सगळं दोन स्तनंभोवती फिरता फिरता वैयक्तिक, सामाजिक आणि व्यावसायिक स्वातंत्र्यापर्यंत येउन पोचलं. कदाचित बंधनांतून मुक्तता म्हणजे स्वातंत्र्य नाहीच. मला कधीकधी वाटतं स्वातंत्र्याची आमची व्याख्याच चुकीची आहे. जबाबदारीची जाणीव म्हणजे खरं स्वातंत्र्य आहे. मुक्तपणे चालत राहणं हे स्वातंत्र्य नसून कुठे थांबायचं हे कळणं हे स्वातंत्र्य आहे. अर्थातच हे आपल्याला कळत नाही आणि मग अशा गोष्टी घडतात.

आदिशक्तीच्या महोत्सवाला सुरुवात होत असताना, स्वातंत्र्याचा हा नवा अर्थ  माध्यमांना, पुरुषांना आणि अर्थातच स्त्रियांनाही गवसला तरच तिच्या स्तनांची गोष्ट सुफळ संपूर्ण ठरेल असं म्हणायला हरकत नाही.

-अभिषेक राऊत 

जॉनी वॉकर!!!

जॉनी वॉकर!!!

काळ्या स्क्रीनवर शेवटची कमांड लिहून त्याने एंटर दाबलं.  गेले दीड तास चाललेला प्रॉब्लेम सुटला. आता 'appreciation mail ' येईल. "Weekly Achievers" मध्ये नाव आणि फोटो येईल आणि बाकी सर्व मागच्या पानावरून पुढे सुरु राहील. त्याने डोळे मिटले आणि आळस दिला. मागची काही वर्ष झरझर त्याच्या डोळ्यांसमोर आली. आपल्याला काय करायचंय या प्रश्नाचं उत्तर सापडेपर्यंत एका IT कंपनीत येउन तो स्थिरावला होता. वेगवेगळ्या शिफ्ट्स मध्ये येउन क्लायंटच्या नेटवर्कची देखभाल करायची हे त्याचं काम. नक्की काय करायचंय हे माहीत नसणं आणि जे करत आहोत ते आवडत नसणं हे ऐन पंचविशीतले दोन प्रॉब्लेम्स त्यालाही सतावत होते. आणि या साऱ्याच्या मध्यात आज बऱ्याच दिवसांनी आपल्यासाठी "appreciation mail" येणार ही गोष्ट सुखावणारी होती.

त्याने डोळे उघडले, आळस झटकला इतक्यात समोरून मॅनेजर आला. म्हणाला चल, कॉफी प्यायला जाऊ. याने कॉफी मग उचलला आणि दोघे कॅफेटेरिया कडे निघाले.

वाफाळत्या कॉफीचा एक घोट घेत  मॅनेजरने विचारलं, "नक्की काय करायचंय मग तुला ?" याला काही सुचेना. काही क्षणभर शांतता. "काय करायचंय ते माहीत नाही पण जे करतोय ते करायचं नाहीये आयुष्यभर." आपोआपच याच्या तोंडून निघालं.

मॅनेजरच्या चेहऱ्यावर किंचित हास्य. "बरं, पण जे करतोयेस त्यात वाईट काय आहे ?" पुन्हा काही क्षण शांतता. "कारण हे सगळं खूप रुटीन आहे. तेच तेच काम, शिफ्ट्स, सामान्य आहे फार. मला काहीतरी वेगळं करायचंय."

 "वाह, छानच !!!" हातातला मग टेबलावर ठेवत मॅनेजर म्हणाला , "छान वाटतंय ऐकायला. काहीतरी वेगळं करण्याची इच्छा असावीच. खरंय. पण त्याआधी  जे सामान्य आहे, रुटीन आहे ते सुद्धा अव्याहतपणे, तक्रारी न करता जमायला हवं. जे काम आपण करतोय ते आवडत नाही की जमत नाही याचा शोध घ्यायला हवा. आवडीचं काम करायला मिळणं हा नशीबाचा भाग असू शकतो पण कामाची आवड जोपासणं आपल्या हातात असतं."

" ऐकायला बरं  वाटतंय , पण ही तर सरळसरळ तडजोड झाली."  याचा सडेतोड प्रश्न आला.

 काही क्षण शांततेत गेले मग  मॅनेजर म्हणाला, " कसंय, काही लोकांना आपलं 'destination , काय आहे याची माहिती असते आणि त्यानुसार ते आपला मार्ग निवडतात. त्यांना आपण असामान्य म्हणतो. काही लोक असे असतात ज्यांना आपलं 'destination' माहीत नसतं पण असलेल्या मार्गावर चालत राहणं माहीत असतं आणि चालता चालता त्यांना आपलं 'destination' गवसतं.  हे लोक अव्याहतपणे चालून आपल्या 'destination' पर्यंत पोहोचतात. यांना आपण 'यशस्वी' असं म्हणतो. बरेचसे लोक 'सामान्य'असतात ज्यांना 'destination' सुद्धा माहीत नसतं आणि हाती असलेल्या मार्गावर चालायचंही नसतं. आत्ता ह्या घडीला तू सामान्यच आहेस आणि कदाचित आज जो मार्ग तुला रुटीन आणि सामान्य वाटतोय, कदाचित त्याच मार्गावर तुझ्या यशाची बीजं असतील."

"म्हणजे नक्की मी काय करायला हवं??" याचा प्रश्न. मॅनेजरने कॉफी संपवली आणि जाता जाता हसत हसत म्हणाला," जॉनी वॉकर!!!"

टेबलावर एकटाच बसून विचार करताना याला आठवलं, "Keep Walking". चालत रहा. सामान्य ते असामान्य हा खरंतर एक प्रवासच आहे.

- अभिषेक राऊत

"कुणीच नाही."

"कुणीच नाही."

त्याच्या कुशीत तिने डोकं ठेवलं . मान तिरपी करून विचारलं, "कोण आहोत आपण एकमेकांचे"? तो म्हणाला, "कुणीच नाही." ती हसली. डोळे मिटले आणि झोपेच्या आधीन झाली. त्याच्या डोळ्यांसमोर गेल्या अनेक वर्षांचा पट तरळला.

आपलं एकमेकांशी नातं काय हे शोधण्याचा प्रयत्न त्यांनी अनेकदा केलेला. पण त्यात त्यांना कधी फारसं यश आलं नाही. त्याला नेहमी असं वाटायचं की नात्यांना नावं देऊन आपण व्यक्तींना एखाद्या बंधनात अडकवतो. आयुष्यात येणारे  लोक फक्त आपली सोबत करतात  आपण त्या सोबतीला नात्यांचं लेबल लावतो आणि मग हळूहळू सगळं complicate होऊन बसतं.

सोबती वरून आठवलं, दोघानाही एकमेकांची सोबत आवडायची. पण या सोबतीला काही नाव द्यावं असं त्यांना कधी वाटलं नाही. आपल्याकडे  नावं देण्याच्या आणि नावं ठेवण्याच्या बाबतीत आजूबाजूचे लोकच  माहीर असतात. काही म्हणले, मित्र आहेत एकमेकांचे. काही म्हणाले, अफ़ेअर वाले आहेत. काही म्हणाले, थातुरमातुर आहेत हो. अर्थातच ह्यांनी लोकांना फारसं मनावर घेतलं नाही. त्यांना एकमेकांची सोबत जास्त महत्वाची वाटत होती, त्या सोबतीला कुठलंही नाव देण्यापेक्षा.

एक दिवस हाच प्रश्न त्यालाही पडला. नात्यांची एक एक नावं घेऊन त्याने तो सोडवायचा प्रयत्न केला. छान पटतं एकमेकांशी, चर्चा, वादविवाद होतात, भावनांचं शेअरिंग होतं. म्हणजे मैत्री असावी. पण मग शारीरिक आकर्षण, ते सुद्धा आहेच. म्हणजे मग मैत्रीच्या पुढचं काहीतरी असावं. पण 'commitment' नाहीये. म्हणजे फक्त 'फ्रेंड्स विथ बेनिफिट्स' झालं. पण मग सोबतीत जर दुरावा आला तरी मनाची इतकी घालमेल का होते. म्हणजे नुसतं शरीरच नाही तर कुठेतरी मनही 'involve' आहे. त्याला वाटलं मनही involve आहे तर झटकन लग्न करून मोकळं व्हावं की पण मग जाणवलं, खरंच आपण नवरा आणि बायको या नात्याला न्याय देऊ शकू का ? आता तो पुरता blank झाला. वर्षानुवर्षांच्या त्यांच्या सोबतीला त्याला एखाद्या नात्याचं लेबलच सुचेना. मग त्याने ठरवलं आपण सोबत रहायचं, नात्याशिवाय. आज त्यांच्या सोबतीला बारा वर्षं झालीत.

त्यांच्या या मुक्तछंदी जगण्याला कुठलंही नाव नाही. नावासोबत येणाऱ्या आशा-अपेक्षा नाहीत. नात्यांची बंधनं नाहीत आणि उपकारांची ओझी नाहीत. कदाचित, कुठलंही नाव नाही म्हणून त्यांचं  असणं अधिक सहज सोप्पं झालंय. लोकांना उत्तर देण्याच्या फंदात ते पडत नाहीत. त्यांच्यापुरता उत्तर त्यांना सापडलंय, "आम्ही एकमेकांचे कुणीच नाही. "

- अभिषेक राऊत

काश्मीर हा भारताचा अविभाज्य भाग आहे!!!!

काश्मीर हा भारताचा अविभाज्य भाग आहे!!!!

"जनाब, मुंबई कि फ़ैशन और कश्मीर का मौसम, बदलने देर नही लगती". आमच्या गाडीने जवाहर टनेल ओलांडला आणि काश्मीरच्या खोऱ्यात प्रवेश केला.   तापमान ३० डिग्री वरून थेट १० डिग्री वर घसरलं होतं. काश्मीर मध्ये पोचल्याचा आनंद आमच्या चेह्ऱ्यावर पसरला आणि ड्रायवरने तो अचूक टिपला. जम्मू ते श्रीनगर प्रवास तसा लांबचा पण नेत्रसुखद. "ये हसीं वादियाँ , ये खुला आसमाँ " अक्ख्या प्रवासभर मनात वाजत असतं. नेत्रसुखद प्रवास आणि गप्पिष्ट ड्रायवर यापेक्षा अजून काय हवं. त्यातून आम्ही मुंबईचे म्हणजे बच्चन आणि खान यांच्या गावचे. त्यामुळे त्याला आमचं अप्रूप जास्त. संभाषणाची गाडी वेगवेगळ्या रुळांवरून भरधाव जात होती. "तुम्हारा समुंदर तो हमारे पहाड , तुम्हारे आम तो हमारे सेब, तुम्हारी ट्रेन तो हमारा शिकारा, तुम्हारी कटिंग चाय  तो हमारा कावा असं बोलता बोलता गाडी एका चेकपोस्टपाशी थांबली तो उद्गारला "लो आ गयी 'तुम्हारी' मिलिटरी!!!". मी चपापलो. गाडी पुढे निघाली. मिलिटरीचा विषय आला आणि त्याच्या शब्दांना धार चढली. त्याच्या लेखी मिलिटरी होती, वेळी-अवेळी गावात घुसून घरादाराची झाडाझडत घेणारी, तरण्याबांड पोरांना संशयाखाली उचलून नेणारी, त्याच्या रोजच्या जगण्यावर लक्ष ठेवून असलेली, त्याची "आझादी" संपवणारी , "तुम्हारी मिलिटरी". आपल्यासाठी हे सारं नवीन असतं. मिलिटरीचं वर्णन पण आणि त्याचं दुःक्ख पण. त्यालाही ते कळलेलं असतं तो एवढंच म्हणतो, "जनाब , आप तो कश्मीर देखनेको आते हो, कभी सुननेको आया करो".
तो पुन्हा पुन्हा भेटत राहतो काश्मीरच्या अक्ख्या प्रवासात. कधी कावा पिताना, कधी सफरचंद खाताना. 'अमन कि आशा' त्यालाही असते पण त्यामागची किंमत गेली अनेक वर्षं तो चुकवत असतो. पर्यटन वाढतं, त्याला रोजगार मिळतो, नवीन संधी मिळतात पण तरीही जुन्या, खोलवर झालेल्या जखमांचे घाव भळभळत  राहतात.
गुलमर्गच्या बर्फाच्छादित डोंगरावर उभं राहून जेव्हा तो दाखवतो "वो है पाकिस्तान दाये तरफ और बायें तरफ उस पार आझाद कश्मीर!!" आपल्याला कसनुसं होतं. पाकव्याप्त काश्मीर आपण शिकलेलो असतो ते अचानक आझाद कश्मीर बनून समोर येतं. वर्षानुवर्षं शिकलेला इतिहास, भूगोल सगळं उलटसुलट होऊन समोर येत राहतं. पोम्पोरेचं केशर घेऊन, सोपोरे ची सफरचंद खात, गुलमर्गमध्ये काढलेले बर्फाळ 'slefies' बघत आपण परतीच्या प्रवासाला लागतो. मनात मात्र त्याचं वाक्य घुमत असतं, "जनाब , आप तो कश्मीर देखनेको आते हो, कभी सुननेको आया करो". खास काश्मीरचा आवाज ऐकण्यासाठी पुन्हा यायला आपण काही दिलीप पाडगावकर नसतो. आपल्यापुरता आपण काश्मीरचा प्रश्न संपवलेला असतो. त्यासाठीच तर आपल्याला शिकवलेला असतं, "काश्मीर हा भारताचा अविभाज्य भाग आहे. दूध मंगोगे तो खीर देंगे, कश्मीर मांगोगे तो चीर देंगे"

-अभिषेक राऊत 

अफूची गोळी

अफूची गोळी 

तो दरवर्षी येतो. न चुकता. ठरलेल्या वेळेला , ठरलेल्या दिवसांसाठी. आजकाल DJ  च्या आवाजात त्याच्या नावाची ललकारी नीट ऐकूही येत नाही. सोन्या-चांदीच्या अलंकारांत त्याचं लंबोदर कधी झाकलं जातं कळत नाही. मैलभर पसरलेल्या रांगांमधून VIP पास असल्याशिवाय त्याचं दर्शनही होत नाही, उंचच उंच मूर्त्यांच्या स्पर्धेतून याच्या भक्तांचं खुजेपण समोर येतं.  पण तरीही तो येतो. मला आश्चर्य वाटतं दरवर्षी इतक्या स्थितप्रज्ञतेने येणं जाणं कसं काय जमतं याला? कदाचित म्हणूनच याला देव म्हणत असावेत.

शेवटी परवा त्याला गाठलंच म्हटलं, "बस जरासा , थोडं बोलायचंय." जगन्नियंता तो, माझ्या मनातली घालमेल ओळखली असणारच, बसला बाजूला म्हणाला, "विचार, काय विचारायचं ते." का येतोस रे म्हटलं तू ? काय ठेवलाय आम्ही इथे तुझ्यासाठी? कानठळ्या बसवणारे आवाज, खड्ड्यात बुडालेले रस्ते, मंडपातच जुगार खेळणारे "युवक कार्यकर्ते", तुझ्या निर्जीव मूर्तीवर किलोकिलोने सोने चढवणारे तुझे भक्त, तुझ्या उत्सवाचा 'इव्हेण्ट' करून त्याला 'प्राईम टाईम ' वर विकणारे नेते यातलं नक्की काय आहे जे तुला इकडे खेचून आणत दरवर्षी?

बरं तू येतोस थेट एका वर्षाने. त्यात बरंच काही घडलेलं असतं. निसर्गाचा प्रकोप, दंगलींचा उद्रेक, पैशांचे घोटाळे, निवडणुकांचे निकाल आणि सामान्यांची परवड . दरवर्षी तसंच, तेच मागील पानावरून पुढे सुरु. तुझ्या येण्याने ना काही थांबतं ना काही सुरु होतं. मग का येतोस तू?

तो हसला. गजमुख हलवलं आणि म्हणाला,"माझ्या येण्याने आजूबाजूचा माहोल बदलायला मी काही पंतप्रधान नाही. सगळं तसंच असतं, पण मी येतो म्हणून तुम्ही ते विसरता. रोजच्या जगण्यातली दुःक्ख माझ्या येण्याने दूर होत नाहीतच फक्त ती विसरली जातात. दहा दिवस माझ्या असण्याचा असर तुमच्यावर असतो."

मी विचारात पडलो म्हणजे तू दुखहर्ता नाहीस तर केवळ दुःक्ख विसरायला लावणारा आहेस. ते ही क्षणिक. पण मग हे काम तर 'अफूची गोळी' सुद्धा करते. आणि क्षणार्धात मला कार्ल मार्क्स आठवला तो तर फार पूर्वीच म्हणून गेला होता "धर्म ही अफूची गोळी आहे!!!". मी चमकून त्याच्याकडे पाहिलं. तो अर्थपूर्ण हसला माझ्या मनातलं ओळख्ल्यासारखा. मी त्याच्या हातातला मोदक घेतला, घशाखाली ढकलला, मला तरतरी आली आणि बेंबीच्या देठापासून मी ओरडलो , "गणपती बाप्पा मोरया , मंगलमूर्ती मोरया !!!!"

-अभिषेक राऊत 

स्वप्नं विकणारा माणूस

स्वप्नं  विकणारा माणूस 

स्वप्नं  बघण्याचं वेड प्रत्येकालाच असतं. माणसामधलं हे वेड त्याने हेरलं होतं आणि ठरवलं होतं, आपण स्वप्नं विकायची. छोटी , मोठी , लोभस , गोंडस , कधी अतर्क्य तर कधी आवाक्यातली अशी सगळी स्वप्नं विकायची. स्वप्नं पाहणं खरंतर सोप्पं असतं. कधी झोपेत तर कधी जागेपणी आपण स्वप्नं पाहिलेली असतातच. पण आपल्याला पडलेलं प्रत्येक स्वप्न आपल्या आवाक्यातल असेलच असं नाही. ज्याच्या त्याच्या कुवतीनुसार स्वप्नं दाखवणं आणि विकणं तसं जिकिरिचच काम, पण ते त्याला जमायचं. 

लोकांची स्वप्नं म्हणजे त्याच्यासाठी रंगीबेरंगी फुगे होते. लाल ,गुलाबी , हिरवा , पिवळा अशा रंगांचे. ज्याच्या त्याच्या स्वप्नानुसार त्या त्या रंगाचा फुगा  

त्याच्याकडे आलेल्या प्रत्येकाला तो हे पटवून द्यायचा कि या रंगीबेरंगी फुग्यांतल्या एकात हवा भरून तो वर वर जाणं म्हणजेच तुझं स्वप्न पूर्ण होणं आहे. कारण शेवटी माणूस नेहमीच उन्नतीचीच  स्वप्नं तर पाहात असतो ना. 

ही स्वप्नं विकताना तो माणसांशी एकरूप व्हायचा. त्यांचं स्वप्न जणू आपलंच आहे इतक्या सहजतेने त्यांना समजवायचा. माणूस बघूनच स्वप्नं विकायचा तो. हाताबाहेरच स्वप्न विकायचाच नाही फारसं. मोजून मापून पूर्ण होतील अशीच स्वप्नं विकायचा आणि मग एक स्वप्न पूर्ण झालं  कि लोक पुन्हा दुसऱ्या स्वप्नासाठी त्याच्याकडेच यायचे. कुणाला कुठलं स्वप्न कसं विकायचं हे बरोब्बर माहीत असायचं त्याला. 

काही लोकांना प्रश्न पाडायचा , "याच्या स्वप्नांचं काय ?" कदाचित त्याला त्याची स्वप्नं विकणारा दुसरा कुणीतरी असावा. तसा कधीकधी हा सुद्धा दुःखी  असायचा, म्हणायचा , "स्वप्नं विकली जातायेत पण स्वप्न पूर्ण होत नाहीये". 

कळायचं नाही हा नक्की कोण आहे. गूढ होता थोडासा पण बोलका होता. बोलता बोलता लोकांच्या अधुऱ्या स्वप्नांबद्दल जाणून घ्यायचा आणि मग त्याच  अपूर्ण स्वप्नाला एखाद्या रंगीत फुग्याच्या टोकाशी बांधायचा आणि सहजपणे तो स्वप्नांचा फुगा समोरच्याला विकायचा. 

एकदा एकाने त्याला विचारलं, "हे सगळं इतक्या सहजपणे कसं काय जमतं रे तुला"? तो एवढंच म्हणाला , "मी marketing मध्ये M B A  केलंय  अरे!!!"

--अभिषेक राऊत 

पृथ्वी - एक अनुभव

मध्यमवर्गीय मराठी घरात वाढलेला असल्याने साहित्य, नाटक, कला यांची आवड असतेच. कळत्या नकळत्या वयात खांडेकर, फडके ते पार शिवाजी सावंत असं सर्व काही वाचलेलं असतं.
पुढे जाउन गुलजार , बच्चन , महाश्वेता देवी , टागोर भेटलेले असतात. हिंदी थिएटर आणि ड्रामा यांबद्दल वाचलेल असताना बर्याचदा पृथ्वीचं नाव ऐकलेल असतं. पृथ्वी मागची 'Concept ' ; शशी आणि संजना कपूर ची मेहनत , "फिरता रंगमंच" ते "पृथ्वी अड्डा"पर्यंतचा प्रवास, सिने, नाट्य कलावंताची तिथली उठबस , पृथ्वी कॅफे मधली  "आयरिश कॉफी " , "कटिंग चहा " हे सगळ काही वाचलेल असत, ऐकलेलं असत आणि एखाद्या पावसाळी संध्याकाळी आपण स्वतःच जाउन पृथ्वीच्या समोर उभे  राहतो.

पाऊल टाकल्या टाकल्या आपल्याला जाणवतं, इथला महोलच वेगळा आहे.नाटक , ड्रामा ,प्ले , स्क्रिप्ट , डायलोग्स , बेक्स्टेज , नेपथ्य , संवाद , रंगमंच , रंगभूषा , व्यक्तिचित्रण , कला , अभिनय या साऱ्या शब्दांनी पृथ्वीचा आसमंत नेहमीच व्यापलेला असतो नाट्यवेडाचा गंध इथल्या प्रत्येक वस्तूला आहे. इथे येणाऱ्या प्रत्येकाचं 'passion ' आहे ड्रामा. म्हणूनच एखादी षोडशवर्षीय कन्या "मन्तो की कहानियां " वाचत असते तेव्हा चकित व्हायला होत नाही. बुकशॉप चालवणारा युवक फावल्या वेळात नाटकातली स्वगतं  भूमिकेच्या गाभ्यात शिरून म्हणत असतो तेव्हा डोळे विस्फारत नाहीत.

इथल्या कॅफेने अनेक व्यक्तिरेखांना  जन्म दिला , अनेक नवीन 'फॉर्म्स ' आणि पटकथा इथल्या कॉफीच्या गंधाने घडत गेल्या. आजही इथे परवलीचा प्रश्न असतो "so , what's new ?". नावीन्याची ही आस पृथ्वीने अजूनही जपली आहे. आजही इथल्या टेबलांवर नाटकांना आकार मिळतो , भूमिकांना व्यक्ती मिळतात , धडपडणार्यांना व्यासपीठ मिळतं आणि रंगभूमीला नवीन विचार मिळतात .

नाविन्य आणि वेविध्य हे पृथ्वीचं वेशिष्टय. एखाद्या संध्याकाळी तुम्हाला नाटकांच्या चार्चेसोबत बासरीचे सूर ऐकू येतील , मधूनच एखाद्या गिटारच्या तारांनी छेडलेली जिंगल तुमची संध्याकाळ प्रसन्न करेल.
पृथ्वीच्या "aura"  बाहेर पडताना विचार येतो , पृथ्वी नक्की काय आहे ? एक चळवळ , एक विचार , एक व्यासपीठ ,  कि   फक्त एक थिएटर? पृथ्वी या सगळ्याच्या पलिकडे आहे. त्याला एकाच 'form' मध्ये बांधताच येत नाही … येणार नाही. प्रत्येकाला जसं आवडेल जसं भावेल तसं ते असतं आणि त्याच्या तशा असण्यातच त्याचं 'पृथ्वी'पण सामावलेलं आहे.